Welke soorten kerkzang bestaan er tegenwoordig in Nederland?

Het lijkt me goed om eens stil te staan bij de soorten kerkzang die er tegenwoordig zijn. Ik beperk me in dit artikel hoofdzakelijk tot alleen Nederland.

De Psalmen nemen sinds het begin van de christelijke kerk een voorname plaats in de liturgie en ook in het gebed. Het protestantisme zingt met name de berijmde Psalmen en een aantal (per kerk verschillend) gezangen. De berijming "Laus Deo salus populo" (1773), ook wel de "oude psalmberijming" genoemd, is in een deel van deze kerken nog altijd in gebruik. Wel zijn in de hervormde bundel van 1938 enkele fouten in ritmiek en melodie verbeterd. Met goedkeuring van de Interkerkelijke Stichting voor de Psalmberijming verscheen in 1961 als proef en in 1968 definitief een nieuwe psalmberijming waaraan vele hedendaagse dichters meewerkten. Deze berijming staat bekend als de "nieuwe psalmberijming", is in het in 1973 verschenen Liedboek voor de Kerken opgenomen en in een groot aantal kerken ingevoerd. In de anglicaanse kerken worden de Psalmen onberijmd gezongen, evenals in lutherse kerken in de Verenigde Staten. In de nieuwe liturgische boeken van de Rooms-Katholieke Kerk, zoals het Graduale simplex, is nog steeds antifonaal en responsoriaal psalmgezang te vinden. In de Latijnse mis worden psalmdelen vooral gebruikt bij de intocht, tussen de lezingen, als tussenzang en als gezang tijdens de offerande en de communie.

Naast de Psalmen spelen ook gezangen een belangrijke rol in de protestantse kerken. In het bevindelijk-gereformeerd protestantisme wil men de in de kerkdienst te zingen gezangen beperken tot liederen waarvan geacht wordt dat de stof hiervan rechtstreeks ontleend is aan de Bijbel. Deze opvatting leeft vooral bij leden van de bevindelijk-gereformeerde kerken (is een gedeelte van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland, de (Oud) Gereformeerde Gemeenten (in Nederland), een gedeelte van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland en de Hersteld Hervormde Kerk). In deze kerken heeft men de keuze uit slechts 12 gezangen om te zingen tijdens de erediensten. Andere kerken staan hier anders in. Nadat in 1933 een bundel van 29 gezangen ingevoerd werd, volgde een grondige herziening en uitbreiding. Hierbij kwam het tot een nauwe samenwerking tussen commissies vanuit hervormden en gereformeerden, waarbij zij tekst en melodie in verband met elkaar brachten. In 1961 kwam in de gereformeerde kerken een bundel van 119 gezangen tot stand. Onderling overleg leidde in 1972 tot de vorming van de Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied, waarin hervormden, gereformeerden, remonstranten, lutheranen en doopsgezinden samenwerkten. In 1973 verscheen het Liedboek voor de Kerken (met hierin 491 gezangen naast de Psalmen), dat door de meeste protestantse kerkelijke gemeenten ingevoerd werd als leidraad voor de samenzang in de kerkdiensten en in het overige kerkelijke leven. In 2013 verscheen opnieuw een nieuw liedboek: "Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk". De redenen hiervoor zijn (zie: http://www.liedboek.nl/over-het-liedboek/waarom-een-nieuw-liedboek): er zijn sinds 1973 veel nieuwe liederen verschenen, er was behoefte aan andersoortige liederen (veel kerken zijn sinds 1973 pluriformer geworden) en de kerkdiensten zien er anders uit dan in 1973. Vele kerkelijke gemeenten hebben dit liedboek aanvaard als vervanging van het liedboek uit 1973.

Een ander soort christelijke zang is de hymne. Het woord "hymne" kent zowel een wereldlijke als een christelijke betekenis. De wereldse betekenis van "hymne" is: nationaal volkslied. De christelijke betekenis van "hymne" is: gewijde muziek tot eer van God. In Engeland is de betekenis weer iets anders: een hymn is daar synoniem voor kerklied.

De gregoriaanse zang komt oorspronkelijk van paus Gregorius de Grote, die rond het jaar 540 geboren werd. Tussen 589 en 604 was hij paus. Het Romeinse gezang bouwde hij opnieuw op en hij herzag deze. In zijn poging om de kerk van Rome te versterken, moedigde Gregorius sterk de gelijkvormigheid van de stijlen in de eredienst aan. De verschillende Latijnse liturgieën werden opgenomen in die van Rome. Gregoriaanse zang is eenstemmig. De gregoriaanse gezangen zijn grotendeels gezet op Schriftteksten; om die reden heeft het gregoriaans een grote religieuze waarde en is zij niet voor niets nog steeds de eerste liturgische zang van de kerk. Het gregoriaans is gezongen tekst. Tegenwoordig wordt gregoriaans nog in verschillende abdijen, onder andere in Nederland, gezongen. Er bestaan ongeveer 3000 gregoriaanse gezangen.

De Opwekkingsliederen worden in veel christelijke kerken gezongen. Aanvankelijk alleen binnen de pinksterkerken, later ook in andere kerken (bijvoorbeeld in evangelische- en baptistenkerken). Er worden ook in de charismatische beweging van de Rooms-Katholieke Kerk Opwekkingsliederen gezongen. Opwekkingsliederen worden begeleid door een praiseband in plaats van een orgel. Vooral veel jongeren vinden deze liederen meer aanspreken dan bijvoorbeeld de Psalmen en de gezangen. Binnen de reformatorische gezindte bestaan veel bezwaren tegen deze liederen, maar ook tegen de wijze van muziek. Hoe komt het dat de evangelische- en de pinkstergemeenten deze zang hebben? Omdat ik benieuwd was hoe het er in zo'n gemeente aan toe gaat, ben ik zelf in een dergelijke gemeente op bezoek geweest. Ik raakte in gesprek met een lid van de betreffende gemeente en hij zei dat het niet uitmaakt in welke kerk je zit. Dat is naar mijn mening deels waar, want het gaat ten diepste om bekering, in welke kerk je ook zit; toch dienen we er ook op te letten dat het Woord zoveel mogelijk zuiver gepreekt wordt. In de kerk van het betreffende lid stonden verschillende drumstellen opgesteld en er waren gitaren aanwezig. Hij zei ook dat er verschillende mensen vanuit een gereformeerde kerk zich bij zijn gemeente aangesloten hebben. Hoe zou dit komen? Ik denk dat de muziek en de tekst van de Opwekkingsliederen gerichter en gemakkelijker te begrijpen zijn dan de psalm- en de gezangteksten en de melodieën hiervan.

Nog een ander soort is de gospel of de gospelmuziek. De gospelmuziek komt oorspronkelijk uit de Verenigde Staten. De slaven uit Afrika brachten deze muziek mee. De muziek richt zich voornamelijk op het leven na de dood. Omdat de term "gospel" nauwelijks meer gebruikt wordt in het christendom, wordt deze tegenwoordig ook wel aangeduid als "black gospel". Enkele gospelartiesten zijn Michael W. Smith, Stacie Orrico en Curtis Chapman. Gospelmuziek wordt echter niet zozeer als samenzang in de kerk gebruikt, hoewel bepaalde onderdelen, bijvoorbeeld Worship, wel binnen bijvoorbeeld pinkstergemeenten gebruikt worden. In de gereformeerde gezindte is men vaak negatief over gospel, maar we moeten natuurlijk rekening houden met de afkomst van deze muziek. Gospelmuziek wordt vooral gemaakt door negroïde mensen. Ze zijn op deze manier gewend om God te eren. Deze mensen kennen vaak de Psalmen bijvoorbeeld weer niet. Toch denk ik dat het de voorkeur verdient om de Psalmen te zingen, omdat de gospelmuziek zich kenmerkt door een niet altijd Bijbelvaste tekst en een muzieksoort die niet of nauwelijks van popmuziek te onderscheiden is.

Hoe bepalen we welke zang het meest verantwoord is? We kunnen op de tekst letten. Ook kunnen we letten op de stijl van de muziek. We kunnen ook kijken naar wat de Bijbel hierover zegt. Het is niet verkeerd om naast de Psalmen ook gezangen en geestelijke liederen te zingen (zie Efeze 5:19 en Kolossenzen 3:16). Dat geldt dus ook voor in de kerkdienst. Wel denk ik dat juist in de Psalmen, naast het feit dat deze in de Bijbel zijn opgenomen, veel heilsfeiten en vele stadia in het christenleven naar voren komen. Jezus zegt ook dat alles wat over Hem geschreven staat in de Wet van Mozes, en in de Profeten, en in de Psalmen, vervuld is geworden (zie Lukas 24:44). Niet voor niets werd door de bekende kerkhervormer Maarten Luther de Psalmen "de Bijbel in het klein" genoemd. Wel denk ik dat de opstanding van Christus wat minder naar voren komt in de Psalmen, hoewel dat ook niet afwezig is. In Psalm 22 bijvoorbeeld zingt allereerst David over zijn lijden (het is een Psalm van David, zie het eerste vers), maar het lijden dat in deze Psalm naar voren komt, is wel het meest vervuld in Jezus Christus. Maar het blijft niet alleen bij het lijden: de HEERE heeft de ellendige niet verlaten (zie vers 25). De HEERE komt om de aarde te oordelen (zie Psalm 98:9). De Heere Jezus Christus zal bij Zijn wederkomst de levenden en de doden oordelen (zie 2 Timotheüs 4:1). 

David schrijft dat de Heere hem een nieuw lied gaf (zie Psalm 40:4). Meerdere Bijbelse personen zongen tot eer van God en dat bleef zeker niet zonder gevolgen. Paulus en Silas zongen en de deuren van de gevangenis waar ze in geworpen waren, gingen open (zie Handelingen 16:25-26). Ze zongen niet voor eigen eer of voor geld. Het vermaant ons om God te zoeken met geheel ons hart. Dat onze zang tot eer is van de levende God.

Psalm 40:2 (psalmberijming 1773)
Hij geeft m'opnieuw een danklied tot Zijn eer,
Een lofzang; velen zullen 't zien,
En God eerbiedig hulde biên;
Hem vrezen, en vertrouwen op den HEER'.
Wel hem die 't Opperwezen
Dus kinderlijk mag vrezen,
Op Hem vertrouwen stelt,
En, in gevaar, geen kracht
Van ijd'le trotsaards wacht;
Van leugen, of geweld.

Zingen: http://www.online-bijbel.nl/psalm/40/2
Zingen: http://www.psalmboek.nl/zingen.php?psID=40&psvID=2

Machiel Lock