Plan van aanpak catechisatieles 1

Afgelopen seizoen heb ik (Machiel Lock) enkele keren catechisatie gegeven. Het lijkt me goed om te laten zien hoe ik catechisatielessen heb aangepakt.

PLAN VAN AANPAK CATECHISATIELES MAANDAG 5 MAART 2018

Hieronder ga ik de 6 punten langs die weergegeven worden in paragraaf 10.6 van het boek “Jos de Kock, Wim Verboom, e.a., Basisboek catechese. Altijd leerling. Zoetermeer: Boekencentrum, 2012” (2^e druk; 1^e druk: 2011), met daarachter mijn antwoorden.

1.          Thema catechisatieles: “Muziek in de kerk”

2.         Doelen: het duidelijk maken van bepaalde achtergronden van de muziek en van de zang in de kerk

3.          Informatie: met name vanuit de Bijbel en vanuit de kerkgeschiedenis

4.   Verkennen van het eigen subjectieve concept en de eigen praktijkcontext ten aanzien van het thema: Als catecheet vind ik het thema “Muziek in de kerk” belangrijk, omdat ten eerste tijdens elke kerkdienst muziek ten gehore gebracht wordt, in deze situatie via een orgel; ook de samenzang is een belangrijk onderdeel. De gemeente doet namelijk actief mee en is geen toeschouwer. Ze beaamt steeds een onderdeel van de kerkdienst. Bijvoorbeeld: “Als antwoord op de prediking zingen we …” Er vindt steeds een wisselwerking plaats tussen voorganger en gemeente. Dus samenzang is een belangrijk onderdeel van de kerkdienst, zoals ook alle andere onderdelen van belang zijn tijdens de kerkdienst. De gehele kerkdienst moet namelijk strekken tot eer van God. Muziek roept allerlei gedachten op. Met muziek kan een bepaalde stemming/gemoedsuitdrukking ten gehore gebracht worden. Er zijn best wat discussies aangaande het thema “Muziek in de kerk”. Bijvoorbeeld: is het goed dat er alleen Psalmen gezongen worden tijdens de kerkdienst, moet er ritmisch of niet-ritmisch gezongen worden, is het geoorloofd dat er ook andere instrumenten dan een orgel gebruikt worden. De Psalmen raken mij persoonlijk. In de Psalmen kijken we Gods kinderen in het hart.

5.     Verkennen van het subjectieve concept en de praktijkcontext van de catechisanten ten aanzien van het thema. Ik denk dat het thema “Muziek in de kerk” over het algemeen door de catechisanten als boeiend ervaren wordt. Er zullen ongetwijfeld allerlei gedachten zijn bij de catechisanten als het gaat om dit thema. Ik denk dat bijna iedereen in zijn of haar vrije tijd regelmatig naar muziek luistert. Hoe verhoudt hun muzieksvoorkeur tot de muziek die in hun kerk tijdens de kerkdienst en tijdens andere kerkelijke activiteiten ten gehore wordt gebracht? Wordt er over dit thema gesproken in de thuissituatie van de catechisanten? En tussen de catechisanten onderling?

6.     Verkennen van de context van de gemeente en de omringende wereld ten aanzien van het thema. Zelf ben ik niet bekend of er door de kerkenraad van de betreffende gemeente geëvalueerd wordt t.a.v. het thema “Muziek in de kerk”. Feit is wel dat de verschillende kerken ook verschillende soorten muziek gebruiken. Ook de liederen die gezongen worden, zijn per kerk verschillend. Ik denk dat het voor de catechisanten belangrijk is dat ze enige kennis hebben van hoe de Bijbel over muziek spreekt. Enerzijds om zich te wapenen tegen muziek waarin de duivel geëerd wordt, en anderzijds om een brede blik te krijgen van hoe de Bijbel over muziek spreekt.

Gebed (ook dankgebed aan het einde van de bijeenkomst)

Zingen: Psalm 118:1; Psalm 150:1,2,3

Lezen: Kolossenzen 3:5-17.

Het gaat vanavond over muziek in de kerk. Maar eerst nog iets n.a.v. de vorige catechisatieles. Ik heb begrepen dat er vragen zijn over 1 Samuël 16:14, waarin we lezen over “een boze geest van God”. Lezen document: “Les 18: Muziek in de kerk”.

Vraag: Wie weet een aantal instrumenten te noemen die in de Bijbel voorkomen? (Is de vorige keer ook gevraagd, maar nu nog een keer als opfrisser.) We kunnen denken aan Psalm 150. Hierin worden een aantal instrumenten genoemd. We kunnen ook denken aan bijvoorbeeld David, die op de harp speelt voor Saul (zie 1 Samuël 16:23). Toen David dit deed, week de boze geest van Saul, waar we het zojuist over hadden. Ook in bijvoorbeeld Openbaring 18:22 worden muziekinstrumenten genoemd.

Hier bij jullie in de kerk en ook bij mij in de kerk wordt de samenzang begeleid met een orgel. Het zingen van de Psalmen kan het beste begeleid worden met een orgel. Enerzijds is dat traditie, anderzijds denk ik ook omdat het zingen van de Psalmen het beste begeleid kan worden met een orgel. Andere liederen die in sommige kerken gezongen worden, zoals de Opwekkingsliederen en gospelmuziek, zijn niet of nauwelijks met een orgel te begeleiden. De Opwekkingsliederen en gospelmuziek passen minder in een reformatorische gemeente. Anders zouden we met een bandje in de kerk moeten werken. Dat wil niet zeggen dat de Opwekkingsliederen verkeerd zijn. De Opwekkingsliederen zijn ook gemaakt om God te eren. Dan wil ik graag een stelling poneren.

Stelling: “In de kerk mag je alleen Psalmen zingen”. Eens of oneens? Waarom?

Het is niet verkeerd om in de kerk naast de Psalmen ook andere liederen te zingen: ook lofzangen en geestelijke liederen. Zie Efeze 5:19 en Kolossenzen 3:16. Waarom worden hier tijdens de kerkdienst dan toch alleen de Psalmen gezongen, en daarnaast maar 12 gezangen? Wie weet dat?

Ik denk het hiermee te maken heeft dat juist in de Psalmen, naast het feit dat deze in de Bijbel zijn opgenomen, veel heilsfeiten en vele stadia in het christenleven naar voren komen. Jezus zegt ook dat alles wat over Hem geschreven staat in de Wet van Mozes, en in de Profeten, en in de Psalmen, vervuld is geworden (zie Lukas 24:44). Niet voor niets werd door de bekende kerkhervormer Maarten Luther de Psalmen “de Bijbel in het klein” genoemd. Wel denk ik dat de opstanding van Jezus Christus wat minder naar voren komt in de Psalmen, hoewel die ook niet afwezig is. In Psalm 22 bijvoorbeeld zingt allereerst David over zijn lijden, maar het lijden dat in deze Psalm naar voren komt, is wel het meest vervuld in Jezus Christus. Maar het blijft niet alleen bij het lijden: de HEERE heeft de ellendige niet verlaten (zie vers 25). De HEERE komt om de aarde te oordelen (zie Psalm 98:9). De Heere Jezus Christus zal bij Zijn wederkomst de levenden en de doden oordelen (zie 2 Timotheüs 4:1).

Misschien goed om iets aan te duiden vanuit de geschiedenis. Jullie zijn lid van een hervormde gemeente, onderdeel van het protestantisme. De Reformatie, in 16^e eeuw, zorgde voor grote veranderingen. De liturgie van de kerkdienst ging bijna alleen uit Bijbeluitleg bestaan. Maarten Luther, een bekende reformator, hield in 1523 nog vrij veel van de rooms-katholieke mis in stand, maar dat werd drie jaar later veel minder. Luther wilde dat tijdens de kerkdienst ook zo vaak mogelijk het Heilig Avondmaal bediend wordt. Een andere reformator, Huldrych Zwingli, wilde dit niet; hij hield vier maal per jaar het Heilig Avondmaal. Ook schafte hij het zingen af; hij wilde namelijk een kerkdienst waarin de mens in alle stilte het Woord van God kan horen. Ook in andere protestantse kerken werd er tijdens de kerkdienst alleen gepreekt en niet gezongen. Later kwam hier in veel protestantse kerken toch verandering in en kreeg de zang juist wel een belangrijke plaats tijdens de kerkdienst. Onder leiding van Johannes Calvijn kwam er weer meer gemeentezang. De samenzang werd in eerste instantie begeleid door middel van een voorzanger. In Nederland werd in 1636 voor het eerst met orgelbegeleiding gezongen, dat was in Leiden. In het noorden van het land werd er waarschijnlijk al eerder met orgelbegeleiding gezongen, maar dat is niet helemaal zeker.

Calvijns grote wantrouwen tegen de samenleving in het algemeen gaf aanleiding tot soberheid  en eenvoud in de kerkdienst. Kunstvormen of kunstvoorwerpen zouden de aandacht van de mensen afleiden. In een calvinistische kerk waren geen versieringen, schilderijen, altaarkleden, kandelaren en afbeeldingen te vinden. De preekstoel was het absolute middelpunt. Luther daarentegen was milder ten opzichte van afbeeldingen en versiersels. Hij was bijvoorbeeld van mening dat beelden nog wel kunnen helpen in het geloofsleven. Hij liet in eerste instantie gewoon de mis in stand, maar preekte in het Duits.

In Nederland werd uit de Psalmberijming van Datheen gezongen, die ook nu nog steeds in enkele kerkelijke gemeenten gebruikt wordt. In 1773 kwam er een Psalmberijming die, ondanks enige wijzigingen, in de meeste protestantse kerken in gebruik bleef tot de invoering van de nieuwe Psalmberijming in 1968. Hier bij jullie wordt tijdens de kerkdienst alleen gezongen vanuit de berijming uit 1773. De berijming uit 1773 is uitgegeven op last van de Staten-Generaal.

De Psalmen kunnen ritmisch, maar ook niet-ritmisch gezongen worden. Vroeger was ritmisch zingen geen probleem, maar omdat het op een gegeven moment in sommige kerken een rommeltje werd, werd in die kerken besloten om niet-ritmisch te zingen. Bijbels gezien mag zowel ritmisch als niet-ritmisch gezongen worden. Doordat de woordaccenten niet goed overeenkwamen met korte en lange noten, ontstond er een langzame vorm van zingen, waardoor de noten op een gegeven moment allemaal even lang werden.

Luther was juist een voorstander van het evangelische kerklied en hij was niet zozeer een voorstander van Psalmen zingen tijdens de kerkdienst. In het lutherse gezangboekje van 1524 staan er 24 van Luther zelf, waaraan hij er later nog 12 toevoegde. Bekend van hem is bijvoorbeeld het lied “Een vaste burcht is onze God”. Dit is een bewerking van Psalm 46.

David schrijft dat de Heere hem een nieuw lied gaf (zie Psalm 40:4). Meerdere personen in de Bijbel hebben gezongen tot eer van God en dat bleef zeker niet zonder gevolgen. Paulus en Silas zongen en de deuren van de gevangenis waar ze in geworpen waren, gingen open (zie Handelingen 16:25-26). Ze zongen niet voor eigen eer of voor geld. Het geeft aan dat het goed is om God te zoeken met geheel ons hart.

Gezangen. We kennen meerdere gezangenbundels. Er zijn ook bundels waarin naast de Psalmen honderden gezangen staan. Het is per kerk verschillend welke bundels gebruikt worden. Vraag: Kunnen jullie een aantal bundels noemen?

Hier hebben we er een aantal (op het bord schrijven):

-        De Evangelische Gezangenbundel (1806)

-        De Vervolgbundel op de Evangelische Gezangen (1866)

-        De hervormde gezangenbundel (1938)

-        Liedboek voor de Kerken (1973)

-        Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk (2013)

-        Weerklank (2016)

Vraag: Zijn er nog vragen?

Opdracht: voor oudste groepen (vanaf 16 jaar): vergelijken verschillende berijmingen van Psalm 1 met de onberijmde tekst van Psalm 1. Welke tekst in de berijmingen komt het beste overeen met de onberijmde tekst en welke tekst het minst?

Machiel Lock